รางวัล พานแว่นฟ้า ถือกำเนิดขึ้นเมื่อปี พ.ศ. 2545 ภายใต้การริเริ่มของสำนักงานเลขาธิการสภาผู้แทนราษฎร จุดเริ่มต้นนี้มิใช่เพียงการตั้งรางวัลทางวรรณกรรมขึ้นมาอีกหนึ่งเวที หากแต่เป็นเจตนารมณ์อันงดงาม ที่ต้องการยกวรรณศิลป์ให้เป็นพลังแห่งการสะท้อนสังคม การเมือง และระบอบประชาธิปไตยของไทย
ชื่อ “พานแว่นฟ้า” มีรากมาจากตราประจำรัฐสภาไทย—พานที่รองรัฐธรรมนูญอยู่ใต้แว่นฟ้า—สัญลักษณ์แห่งการคุ้มครองและธำรงไว้ซึ่งประชาธิปไตย เมื่อถูกหยิบยกขึ้นมาเป็นชื่อรางวัล จึงยิ่งตอกย้ำถึงคุณค่าและเกียรติภูมิของงานเขียนที่ไม่เพียงบันเทิง แต่ยังส่องสว่างทางความคิดให้แก่สังคม
นับแต่นั้นมา รางวัลพานแว่นฟ้าได้กลายเป็นเวทีสำคัญของทั้งนักเขียนอาชีพและนักเขียนรุ่นใหม่ เปิดพื้นที่ให้งานเรื่องสั้นและกวีนิพนธ์ได้พูดแทนผู้คน ได้ตั้งคำถามต่อความไม่เป็นธรรม และได้ปลุกเร้าให้สังคมไม่หยุดเคลื่อนไหว เสียงในหน้าหนังสือเหล่านี้จึงเป็นมากกว่าตัวอักษร แต่คือพลังร่วมของยุคสมัย
ทุกปีที่ประกาศผล รางวัลนี้ไม่เพียงเชิดชูเกียรติแก่นักเขียนผู้สร้างสรรค์ แต่ยังเชิดชูคุณค่าของวรรณกรรมในฐานะกระจกสะท้อนสังคมไทย ทำให้พานแว่นฟ้าเป็นหมุดหมายแห่งความภาคภูมิใจ ที่หลอมรวมภาษา ความคิด และประชาธิปไตยไว้ในร่องรอยเดียวกัน.